Prześladowania Protestantów we Francji, XVI-XVIII wiek

utworzone przez | lip 29, 2025 | Historia chrześcijaństwa

Hugenoci

2 Kor. 6:14 Nie wprzęgajcie się w nierówne jarzmo z niewierzącymi. Cóż bowiem wspólnego ma sprawiedliwość z niesprawiedliwością? Albo jaka jest wspólnota między światłem a ciemnością?

Większość popularnych źródeł, z Wikipedią na czele, wywodzi nazwę „hugenoci” od nazwiska Besançon Hugues’a (1487-1532), jednego z przywódców powstania genewskiego przeciwko dynastii Savoy, które ostatecznie doprowadziło do wyzwolenia Genewy w 1526 r.

Trudno o większy chichot historii – Hugues pozostał aż do śmierci zdeklarowanym katolikiem, który dopiero w 1527 r. zaczął spoglądać łaskawszym okiem na genewskich Protestantów, pozostając jednak wciąż lojalnym wobec katolickiego biskupa Genewy. Nawet po rezygnacji z członkostwa w Radzie Miejskiej (20 lutego 1532 r.) snuł plany przywrócenia Pierre le Baume’a na stanowisko biskupa Genewy. Oficjalnym powodem rezygnacji ze stanowiska miały być względy rodzinne i zdrowotne, ale niektórzy historycy sugerują, że rzeczywistym powodem była niemożność porozumienia się z Protestantami.[1]

Genezy słowa „Hugenoci” należy szukać raczej w nazwie „Eidguenots” – skonfederowani (od niem. ’Eidgenossen’ – konfederaci) – działającego pomiędzy 1519 a 1535 r. protestanckiego genewskiego stronnictwa dążącego do związku z Konfederacją Helwecką i zrzucenia jarzma katolickiego Księstwa Sabaudii.[2]

Działalność we Francji

Łuk. 13:18-19 18. Potem Jezus powiedział: Do czego podobne jest królestwo Boże i z czym je porównam? 19. Podobne jest do ziarna gorczycy, które człowiek wziął i posiał w swoim ogrodzie. Wyrosło i stało się wielkim drzewem, a ptaki niebieskie gnieździły się w jego gałęziach.

Już w połowie XVI wieku na terenie Francji [3] istniało ok. 2 tysiące gmin hugenockich, o łącznej liczbie ok. 400 tys. wiernych [4]. Rosnąca liczba Protestantów wywoływała coraz większe zaniepokojenie dworu królewskiego (zwłaszcza Katarzyny Medycejskiej), który dostrzegał w kalwinizmie zagrożenie dla władzy centralnej.

Dwór został wsparty przez grupę feudałów katolickich (Liga Katolicka).
.

Wojna i czasowy pokój

Jan 14:27 Pokój zostawiam wam, mój pokój daję wam; daję wam nie tak, jak daje świat. Niech się nie trwoży wasze serce ani się nie lęka.

W 1562 roku wybuchła wojna religijna, którą rozpoczęła masakra Hugenotów w Wassy (1 marca). Wojna trwająca z przerwami 30 lat (do 1592). Jej najbardziej znanym wydarzeniem jest inna bestialska masakra Hugenotów – Noc św. Bartłomieja (z 23 na 24 sierpnia 1572 r.) [5]

Chwilowe wytchnienie miał przynieść Edykt z Nantes (1598), który Hugenotom przyznawał wolność wyznania. Umożliwił on powstrzymanie na jakiś czas walk na tle religijnym, które w XVI-wiecznej Francji wrzały ponad 30 lat. Mimo iż edykt nantejski oficjalnie obowiązywał prawie 90 lat, był praktycznie martwym prawem. Od samego początku stał się przyczyną „zimnej wojny” między duchownymi katolickimi a wyznaniem zwanym przez nich „religią rzekomo reformowaną”.
.

Katolicka „tolerancja”

Łuk. 21:17 Będziecie znienawidzeni przez wszystkich z powodu mego imienia.

Od chwili podpisania Edyktu Nantejskiego w roku 1598 do 1620 r. sprzeciw wobec tego dokumentu polegał głównie na publicznych dysputach Protestantów z katolikami i na wydawaniu tekstów religijnych. Jednakże nietolerancja miała różne oblicza. Już w 1620 r. zdesperowani Protestanci wywołali powstanie.

W 1624 r. urząd ministra objął kardynał Richelieu, kanalia i zaciekły wróg Protestantyzmu. Wymógł on na królu zaostrzenie antyprotestanckiej polityki, czego apogeum stała się  Wojna Hugenocka 1626-1629 [6]

Po walkach z Protestantami w latach 1626-1629 władze francuskie próbowały siłą nawrócić ich na katolicyzm, stosując różne represje. Prześladowania jeszcze bardziej się nasiliły, gdy na tron wstąpił Ludwik XIV (1661). Jego represyjna polityka doprowadziła do odwołania Edyktu Nantejskiego.
.

Zwiedzenie

Marek 13:22 Powstaną bowiem fałszywi Chrystusowie i fałszywi prorocy i będą czynić znaki i cuda, aby zwieść, o ile można, nawet wybranych.

W 1634 roku miał miejsce słynny przypadek opętania demonicznego w Loudun. Zakonnica Philippa Trincant rzekomo została opętana demonicznie. Po tym, jak Urbain Grandier, ksiądz parafii w St. Pierre du Marche we Francji odrzucił jej miłosne afekty, oskarżyła go o bycie męską wiedźmą, i o wysyłanie na nią demonów, aby ją dręczyły.

Klasztor popadł w histerię, w wielu innych zakonnicach „manifestowały się” demoniczne zachowania. Ojciec Mignon przekonał przeoryszę Jeanne Anges i jeszcze jedną zakonnicę do złożenia zeznań. Obie zeznały, że ojciec Grandier je zaczarował. Przejawem tego były ataki i konwulsje, częste wstrzymywanie oddechu i mówienie językami. W rezultacie ksiądz został spalony na stosie a „demon” w zakonnicy ogłosił, że tylko katolicki biskup lub wyższy autorytet może go wypędzić.

I zaiste, biskupowi „udało się wygnać” demona odprawiając katolicki rytuał transsubstancjacji (przemiany opłatka w „prawdziwe” ciało Chrystusa) i karmiąc zakonnicę eucharystią.

Przypadek zakonnicy stał się bardzo sławny, ponieważ protestanccy pastorzy nie byli w stanie (używając wyłącznie modlitwy) w żaden sposób pomóc zakonnicy. Zakonnica stała się celebrytką do końca swego życia. Była uznawana za żywy dowód  wyższości rzymskiego katolicyzmu nad Protestantami i z tego powodu tej historii wielu nominalnych protestantów przeszło z powrotem na katolicyzm.

Podstęp ten był jednym z elementów wojny hybrydowej, prowadzonej przez reżim katolicki w celu powstrzymania rozwoju ruch Hugenotów.
.

Zaostrzone represje

Obj. 2:10 Nic się nie bój tego, co masz cierpieć. Oto diabeł wtrąci niektórych z was do więzienia, abyście byli doświadczeni, i będziecie znosić ucisk przez dziesięć dni. Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci koronę życia.

W ramach zaostrzania restrykcji stopniowo ograniczano prawa publiczne Protestantów. Między rokiem 1657 a 1685 ogłoszono — często z inicjatywy rzymsko-katolickiego kleru — około 300 edyktów wymierzonych przeciwko Hugenotom. Godziły one w każdą dziedzinę ich życia. Na przykład zakazano im wykonywania wielu zawodów, między innymi zawodu lekarza, prawnika, a nawet akuszerki.

Ucisk jeszcze bardziej się nasilił w roku 1677. Protestanta, którego złapano na próbie nawrócenia katolika, karano grzywną w wysokości 1000 liwrów. Państwo wykorzystywało swe fundusze pochodzące z wygórowanych podatków, by skłonić Hugenotów do porzucenia wiary.
.

Przekupstwo

Dzieje 8:20 I powiedział mu Piotr: Niech zginą z tobą twoje pieniądze, bo sądziłeś, że dar Boży można nabyć za pieniądze.

W roku 1675 duchowni katoliccy darowali królowi Ludwikowi XIV sumę 4,5 miliona liwrów, zaznaczając:

„Wasza Wysokość zechce wyrazić swoją wdzięczność, używając swego autorytetu do całkowitego zniszczenia herezji”.

W ciągu trzech lat „kupowania” nowych wiernych zdołano pozyskać dla katolicyzmu 10 000 konwertytów.

W roku 1663 zakazano przechodzenia na Protestantyzm. Wprowadzono też ograniczenia co do tego, gdzie mogli mieszkać Hugenoci. Przykładem zastosowania skrajnych środków nacisku było zezwolenie siedmioletnim dzieciom na samodzielny wybór katolicyzmu wbrew woli rodziców. Protestanccy rodzice musieli wówczas płacić za edukację swych dzieci u jezuitów lub innych nauczycieli katolickich.

W Alzacji w 1681 roku granicę wieku uprawniającego do podejmowania decyzji obniżono do siedmiu lat. W 1680 roku wprowadzono zakaz małżeństw mieszanych, dzieci pochodzące z takich związków miały zostać uznane za nieprawe.

Od 1684 roku wszystkie stanowiska w administracji prowincji miały być dostępne tylko dla katolików, nawet w okręgach zamieszkanych wyłącznie przez Protestantów. Dotychczasowi urzędnicy wyznania Reformowanego mieli do wyboru konwersję, albo dymisję.

W 1686 roku kościoły Protestanckie zostały zniesione we wszystkich tych miejscowościach, gdzie ponad 2/3 mieszkańców należało do parafii rzymsko-katolickiej. Uprzywilejowane zostały mniejszości katolickie. W miejscowościach, w których było co najmniej siedem rodzin katolickich, wprowadzono simultaneum, czyli wspólne użytkowanie kościoła. Simultaneum zostało narzucone w około czterdziestu parafiach.

Antyprotestanckiemu prawodawstwu towarzyszyła akcja misyjna prowadzona przez jezuitów i kapucynów. [7]
.

Sprzysiężenie

Dzieje 23:12-13  12. Kiedy nastał dzień, niektórzy spośród Żydów zebrali się i zobowiązali się przysięgą, że nie będą jeść ani pić, dopóki nie zabiją Pawła. 13. A tych, którzy przystąpili do tego sprzysiężenia, było ponad czterdziestu. 

Narzędziem, za pomocą którego zamierzano zdławić działalność Hugenotów, była też tajna Kompania Świętego Sakramentu (Compagnie du Saint-Sacrement) [8]. Według historyk Janine Garrisson [9] ta katolicka organizacja tworzyła „rozległą sieć”, obejmującą całą Francję.

Ponieważ miała wpływy w najwyższych sferach, dysponowała odpowiednimi środkami finansowymi i potrzebnymi informacjami, aby skutecznie niszczyć Protestantów.
.

Krwawy Edykt z Fontainebleau

Psalm 5:6 Wytracisz tych, którzy mówią kłamstwa. PAN brzydzi się człowiekiem krwawym i podstępnym.

Polityka króla wobec Protestantów była aż nadto wyraźna. Łagodne metody (perswazja i środki prawne) najwidoczniej nic nie dały. Skuteczne natomiast okazały się upowszechnione od jakiegoś czasu dragonady [10]. Tak więc w roku 1685 Ludwik XIV podpisał Edykt z Fontainebleau, odwołując tym samym postanowienia Edyktu Nantejskiego[11].

Decyzja ta oraz spowodowane nią okrutne prześladowania sprawiły, że Hugenoci znaleźli się w jeszcze gorszej sytuacji niż przed wydaniem Edyktu Nantejskiego.

Edykt z Fontainebleau nakazywał:

  • zniszczenie jeszcze istniejących kościołów protestanckich we Francji
    .
  • zamknięcie szkół protestanckich oraz pozwalał na nawracanie siłą na katolicyzm
    .
  • nakazywał pastorom kalwińskim natychmiastowe opuszczenie terytorium Francji lub przejście na katolicyzm i pobieranie renty od państwa
    .
  • zakazywał świeckim protestantom opuszczania kraju
    .
  • tym, którzy nie chcieli przejść na katolicyzm, pozwalał na wolność sumienia, ale bez żadnego prawa do modlitw, kultu, lektury pism religijnych pod groźbą kary więzienia, a nawet w przypadku recydywy, śmierci
    .
Chrześcijański opór

Mat. 24:9 Wtedy wydadzą was na udrękę, będą was mordować i będziecie znienawidzeni przez wszystkie narody z powodu mego imienia.

Część Hugenotów postanowiła potajemnie praktykować swą religię. Podejmowane przez Protestantów próby odprawiania nabożeństw w miejscach odosobnionych (w lasach i w górach) doprowadziło jedynie do grupowych egzekucji.

Niektórzy Hugenoci zdecydowali się na opór zbrojny. W roku 1702 w Sewennach, słynących z niezwykłej gorliwości religijnej, ci hugenoccy partyzanci, zwani kamizardami, wszczęli powstanie [12]. W odpowiedzi na zasadzki i nocne ataki powstańców oddziały rządowe paliły wsie.

Hugenoci prowadzili sporadyczne walki jeszcze do roku 1710, gdy zostali ostatecznie rozbici przez potężną armię króla Ludwika.
.

Ucieczka przed prześladowaniami

Mat. 10:23 A gdy będą was prześladować w tym mieście, uciekajcie do innego. Zaprawdę powiadam wam, że nie obejdziecie miast Izraela, aż przyjdzie Syn Człowieczy.

Inni Hugenoci uciekli z Francji. O tej emigracji mówiono wówczas jako o istnej diasporze. Większość uciekinierów nie miała środków do życia, bo państwo konfiskowało mienie tych osób, którego część otrzymywał kościół katolicki. Niełatwo więc było się zdobyć na opuszczenie kraju.

Hebr. 10:34 Cierpieliście bowiem ze mną w moich więzach i przyjęliście z radością grabież waszego mienia, wiedząc, że macie w sobie lepszą i trwałą majętność w niebie.

Władze francuskie szybko zareagowały na zaistniałą sytuację i śledziły szlaki, którymi uciekano, oraz przeszukiwały statki. Ponieważ za schwytanie zbiegów wyznaczano hojne nagrody, okręty opuszczające Francję padały łupem piratów. Hugenotów złapanych na ucieczce surowo karano.

Co gorsza, w kościołach działali szpiedzy, donoszący, kto zamierza uciec i którędy. Na porządku dziennym były fałszerstwa, intrygi i przechwytywanie listów.
.

Schronienie

Izaj. 32:18 Mój lud bowiem będzie mieszkał w przybytku pokoju, w bezpiecznych mieszkaniach i w spokojnych miejscach odpoczynku;

Ucieczkę Hugenotów z Francji oraz ich życzliwe przyjęcie w gościnnych krajach nazywano „schronieniem”. Hugenoci zbiegli do Holandii, Szwajcarii, Niemiec i Anglii. Później niektórzy wyjechali do Skandynawii, Ameryki, Irlandii, Indii Zachodnich, Afryki Południowej i Rosji.

Kilka krajów europejskich ogłosiło edykty zapraszające Hugenotów. Zachęcano ich darmową naturalizacją, zwolnieniem od podatków i bezpłatnym członkostwem w cechach rzemieślniczych.
.

Reperkusje

Przysłów 3:33 Przekleństwo PANA jest w domu niegodziwego, lecz PAN błogosławi mieszkanie sprawiedliwych.

Ucieczka z Francji tak dużej liczby obywateli, z których większość była wykwalifikowanymi rzemieślnikami i kupcami pociągnęła za sobą zubożenie całych regionów kraju. Hugenoci zabrali ze sobą znajomość ważnych technologii dotyczących produkcji tkanin i jedwabiu, wyrobu zegarów, srebra oraz produkcji mebli i przyczynili się do rozwoju rzemiosła i kupiectwa w innych krajach rywalizujących z Francją.

Odwołanie Edyktu Nantejskiego i związane z tym prześladowania wywołały na scenie międzynarodowej negatywne reakcje. Antyfrancuskie nastroje wykorzystał Wilhelm Orański, który objął władzę w Holandii. Dzięki pomocy hugenockich oficerów został też królem Anglii, usunąwszy z tronu katolickiego Jakuba II

Na temat ucieczki Hugenotów z Francji powstały 2 fabularyzowane filmy dokumentalne, wyprodukowane przez Arte TV, dostępne z polskimi napisami:

Wielka ucieczka – niemieccy hugenoci[13]

W poszukiwaniu nowego domu[14]

Przypisy

[1] Besançon Hugues,  źródło
[2] Eidguenots, źródło, Dorota Szeliga: „Genewa w okresie reformacji – narodziny mitu” opublikowane w: „Literatury mniejsze Europy romańskiej”, Wydawnictwo UAM, Poznań 2015, str 81-92, żródło
[3] Historia Reformacji XVI wieku, część 13 – Francja, źródło
[4] Francuskie Wyznanie Wiary z 1559 roku, źródło
[5] Noc Świętego Bartłomieja, katolicki wzór cnót męskich i niewieścich, źródło
[6] Wojna Hugenocka (1626–1629), źródło
[7] R. Kaczmarek, M. Kucharski, A. Cybula: „Alzacja/Lotaryngia a Górny Śląsk. Dwa regiony pogranicza 1648-2001”, Katowice 2001, str. 22, źródło
[8] Compagnie du Saint-Sacrement, źródło
[9] Janine Garrisson, źródło
[10] Wprowadzony przez króla Francji i Nawarry Ludwika XIV sposób terroryzowania rodzin hugenockich w celu zmuszenia ich do przejścia na katolicyzm. Polegały one na kwaterowaniu oddziałów dragonów w domach hugenockich, w których mieli dokonywać dewastacji i przez które mieli być utrzymywani. Używano w tym celu żołnierzy brutalnych, poinstruowanych, aby znęcać się nad tymi, do których ich posłano. Jednym ze sposobów nękania było bicie w bębny w nocy tak, aby nie dać zasnąć gospodarzom. Dokonywano także pobić, gwałtów, konfiskat i mordów, źródło
[11] Edykt z Fontainebleau,  źródło
[12] Powstanie kamizardów, źródło
[13] „Rok 1685. Katolicy i protestanci toczą wojnę w imię Boga. We Francji hugenoci są prześladowaną mniejszością. Kto nie wyprze się wiary, spotyka się z przemocą. Ucieczka jest surowo karana. Mężczyznom grożą galery, kobietom więzienie w klasztorze. W samych Niemczech schronienia szuka ok. 40 000 hugenotów. Ich potomkowie tacy jak Fontane, Alexander von Humboldt czy Carl Benz zmienili oblicze Niemiec. Dzieje hugenotów to historia wygnania, ale też nadziei na nowe życie na obczyźnie.”, źródło
[14] „W październiku 1685 Ludwik XIV edyktem z Fontainebleau odwołał edykt nantejski wprowadzający wolność wyznania i równouprawnienie protestantów wobec katolików. Edykt z Fontainebleau nakazywał niszczenie kościołów protestanckich we Francji, zamknięcie szkół protestanckich oraz nawracanie siłą na katolicyzm, zakazując jednocześnie protestantom ucieczki z kraju. Stał się przyczyną masowej emigracji francuskich protestantów do Prus, Szwajcarii, Holandii i Anglii. Potomkowie hugenotów jak Paul Wallot czy Carl Benz zmienią Niemcy.” , źródło

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email