Synod w Węgrowie: potępienie herezji ariańskiej w Polsce.

Data: 1565.12.25

Od roku 1558 Węgrów był silnym ośrodkiem reformacyjnym. Do wzrostu znaczenia miasta poważnie przyczyniło się powstanie w nim ważnego ośrodka ariańskiego. W 1558 Anna z Radziwiłłów Kiszka założyła w Węgrowie zbór kalwiński, któremu przekazała dotychczasowy kościół parafialny wraz z plebanią i dochodami usuwając katolickiego proboszcza Walentego Suchodolskiego. W tymże roku osiadł tu na stałe po ukończeniu studiów we Włoszech

Piotr z Goniądza - jako minister zboru - szerzył tu swą antytrynitarską naukę i wkrótce za jego sprawą zbór kalwiński przekształcił się w zbór ariański (Braci Polskich). 25 grudnia 1565 zebrał się w Węgrowie (miał się on odbyć w Brzezinach) synod przy udziale 47 ministrów (pastorów), 18 znamienitej szlachty oraz znacznych ilości pomniejszych osobistości w celu omówienia sprawy chrztu niemowląt. Synodem tym interesowała się i popierała go Anna Kiszczyna. Wygłaszał na nim kazania znany arianin Jędrzej Lubieniecki z Lubieńca. Od 1563 kaznodzieją i seniorem zborów ariańskich na Podlasiu z siedzibą w Węgrowie był drugi znany działacz ariański w Polsce, Marcin Krowicki. W 1570 w drukarni ariańskiej, założonej w Węgrowie przez Jana Kiszkę, drukowano dzieła Piotra z Goniądza, z których cztery dochowały się do naszych czasów. Ostatnia wzmianka o pełnionej przez Piotra z Goniądza funkcji ministra w zborze węgrowskim pochodzi z 1571, tj. prawdopodobnie z roku jego śmierci. W latach 1577—1578 zgromadzenie ariańskie przerwało swoją działalność. W kilka lat później, tj. w 1584, odbył się w Węgrowie synod z Faustem Socynem. Gdy w 1592 Węgrów przeszedł w ręce Krzysztofa Radziwiłła zw. „Piorunem” zbór ariański upadł. Radziwiłł wypędził duchownych Braci Polskich wprowadzając do swych włości kalwinizm jako wyznanie dominujące. W 1630 Krzysztof II Radziwiłł zwrócił katolikom ich świątynię budując jednocześnie dla współwyznawców kościół drewniany ukończony w 1634.