utworzone przez Reformowani | mar 29, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Przypomnienie
Jer. 4:28 Nad tym ziemia będzie lamentować, a niebiosa w górze zaćmią się, gdyż powiedziałem i postanowiłem, a nie będę żałował (LXX καὶ οὐ μετανοήσω kai ou metanoeso) ani nie odwrócę się od tego.
Słowo μετάνοια metanoia używane zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie oznacza przede wszystkim „zmianę zdania”. W Septuagincie (greckim tłumaczeniu Starego Testamentu) słowo metanoesen oznacza „zmienić zdanie”.
Tak więc w Księdze Jeremiasza Bóg nie mówi iż będzie pokutował, odczuwał skruchę ani też nie mówi, że się nawróci (już sama taka myśl jest bluźnierstwem). To co po hebrajsku נִחַ֖מְתִּי וְלֹ֥א welo nihamti oznacza „nie ustąpi” w greckim tłumaczeniu tekstu Jeremiasza wyrażone jest frazą „nie zmieni zdania”. Bóg nie zmeni zdania, naucza Jeremiasz.
Bill Mounce, kalwinistyczny znawca greki w swoim Słowniku Ekspozycyjnym Słów Starego i Nowego Testamentu dowodzi, że metanoia w Septuagincie oznacza generalnie zmianę myślenia.
„Czasownik metanoeō… jest najczęściej używany w LXX w znaczeniu ‘zmienić zdanie’ np. Przysłów. 20:25 μετὰ γὰρ τὸ εὔξασθαι μετανοεῖν γίνεται (zmiana myślenia następuje po złożeniu ślubów.). Jer. 4:28 αὶ οὐ μετανοήσω (nie zmienięzdania), rzeczownik jest użyty tylko raz, w Przysłów 14:15 πανοῦργος δὲ ἔρχεται εἰς μετάνοιαν (rozważny człowiek zabiera się do refleksji – zmiany zdania) [1]
Współczense komentarze, nawet te inspirujące do miana „kalwinistycznych” zawierają w sobie błędną definicję metanoi przez którą definiuje się nie tylko zmianę w rozumowaniu ale też zmianę w stylu życia. W swoim Komentarzu do Nowego Testamentu, John MacArthur swoich wyznawców wprowadza w objęcia herezji zatracenia przez definicję:
„Pokuta” i odkupienie łączy w sobie zupełną zmianę w rozumowaniu i stylu życia„. [2]
Tak więc pełna zmiana stylu życia jest konieczna do odpuszczenia grzechów. Błąd ten posiada katastrofalne skutki (Rzym.3:20; 4:2; Tyt. 3:5; 2 Tym. 1:9; Efez. 2:9). Przyjmując definicję MacArthura okazuje się, że w wielu miejscach teksty Pisma zamiast mówić o zmianie myślenia względem osobistego grzechu i Chrystusa, czyli o wierze, błędnie tłumaczone lub interpretowane zamykają czytelnika w klatce zbawienia z uczynków:
Np. pokutujcie i nawróćcie się, aby wasze grzechy były zgładzone (Dzieje 3:19) oznaczałoby, że aby dostąpić zbawienia należy zmusić się do
- aktu skruchy,
- żalu za grzechy
- oraz zmienić postępowanie.
Tak więc środkiem łaski nie jest wiara jak nauczała i naucza do dziś Reformacja ale dobre uczynki. Każdy rozsądny chrześcijanin rozumie, że jest to kopia wiary rzymskiej, gdzie zbawienie wynika odpowiednio z zasług Chrystusa oraz dobrych uczynków i modlitw człowieka.
KKK 1476 Duchowe dobra płynące z komunii świętych nazywamy także skarbcem Kościoła. Nie jest on zbiorem dóbr, gromadzonych przez wieki na kształt materialnych bogactw, lecz nieskończoną i niewyczerpaną wartością, jaką mają u Boga zadośćuczynienia i zasługi Chrystusa Pana, ofiarowane po to, by cała ludzkość została uwolniona od grzechu i doszła do łączności z Ojcem. Stanowi go sam Chrystus Odkupiciel, w którym są i działają zadośćuczynienia i zasługi płynące z Jego odkupienia
.
KKK 1477 Poza tym do tego skarbca należy również rzeczywiście niewyczerpana, niewymierna i zawsze aktualna wartość, jaką mają przed Bogiem modlitwy i dobre uczynki Najświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych, którzy idąc śladami Chrystusa, dzięki jego łasce, uświęcili samych siebie i wypełnili posłanie otrzymane od Ojca. W ten sposób, pracując nad własnym zbawieniem, przyczynili się również do zbawienia swoich braci w jedności Mistycznego Ciała
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | mar 28, 2023 | Egzegezy, Teologia reformowana
Przedmowa
1 Mojż. 9:13 Będzie więc ten łuk na obłoku i spojrzę na niego, aby przypomnieć sobie wieczne przymierze między Bogiem a wszelką żywą istotą cielesną, która jest na ziemi.
W dobie szalejącej głupoty teologicznej powstają coraz to ciekawsze (w negatywnym sensie) twierdzenia o zmartwychwstaniu. Niektórzy całkowicie je odrzucają, inni, jak Janusz Kucharczyk z WBST szukają realizacji zmartwychwstania w technologii transhumanizmu. Kolejni idąc krok dalej wierzą w zmartwychwstanie wszystkich zwierząt. Idea jaka stoi za dziwacznym twierdzeniem oparta została o fatalną interpretację tekstów dotyczących Bożego Przymierza, w tym Rzymian 8:18. I tak antytrnitarny heretyk Wojciech Apel publicznie brukając symbol Nicejsko-Konstantynopolski stwierdza
„….wierzę w kotów zmartwychwstanie”. (źródło)
Czy rzeczywiście Chrystus na krzyżu odkupił swoją krwią świat nierozumnych zwierząt i natury nieożywionej?
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | mar 17, 2023 | Chrześcijańska moralność, Egzegezy, Eklezjologia: nauka o kościele, Teologia reformowana
Trzecie użycie Prawa a Dzień Pański
Hebr. 10:24-25
.
24. I okazujmy staranie jedni o drugich, by pobudzać się do miłości i dobrych uczynków;
25. Nie opuszczając naszego wspólnego zgromadzenia, jak to niektórzy mają w zwyczaju, ale zachęcając się nawzajem, i to tym bardziej, im bardziej widzicie, że zbliża się ten dzień.
Autor Listu do Hebrajczyków wyraził swoje ogromne zaniepokojenie faktem, że niektórzy z członków lokalnych kongregacji mieli zwyczaj opuszczania wspólnych zgromadzeń. Pod natchnieniem Ducha Świętego praktykę nieregularnego uczestnictwa na nabożeństwach opisał jako zwyczaj sprzeczny z regułą miłości braterskiej, wyrażonej przez wspólne staranie, pobudzanie do dobrych uczynków oraz wzajemne zachęcanie. W tle czaiła się ostateczna apostazja, a zaraz za nią następujący sąd ostateczny, ten dzień.
Wbrew biblijnemu ostrzeżeniu wielu współczesnych Reformowanych chrześcijan dość lekko traktuje kwestię Dnia Pańskiego. Dla jednych jest to zaledwie opcja, jeden spośród wielu dni poświęcanych na Bożą służbę, równie dobrym mógłby być wtorek, środa czy sobota. Inni, bardziej uparci, w ogóle nie widzą potrzeby istnienia Dnia Pańskiego, ponieważ dla nich każdy dzień jest dniem Chrystusa, dniem oddawania Bogu chwały w duchu a nie w literze prawa.
Zaskakującym jest, że obie grupy chrześcijan łączy cecha wspólna – jest nią odrzucenie trzeciego użycia prawa, czyli odrzucenie moralności wynikającej z dekalogu jako przewodnika w życiu chrześcijanina.
- Prawo przeklina!
- Precz z prawem!
- Nie jestem pod prawem jestem pod łaską!
W ten sposób pozostają wolni od społeczności, lub też społeczności do których należą cechuje słabość uczestnictwa na nabożeństwach członków kościoła, dolegliwość wynikająca z braku konkretnej reguły kierującej życiem, reguły moralnej. Bo przecież, jak twierdzą, Dzień Pański to nie żydowski szabat. Wolność sumienia zatem zezwala im na lekkie traktowanie tego świętego dla chrześcijaństwa Dnia.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | mar 13, 2023 | Historia chrześcijaństwa, Teologia reformowana
Przedmowa
1 Kor. 1:10 Proszę więc was, bracia, przez imię naszego Pana Jezusa Chrystusa, żebyście wszyscy to samo mówili i żeby nie było wśród was rozłamów, ale abyście byli zespoleni jednakowym umysłem i jednakowym zdaniem.
W 1904 roku w „Kościołach Trzech Form Jedności”, czyli tych, które przyjmują i wyznają Konfesję Belgijską, Katechizm Heidelberski i Kanony Synodu w Dort, na poziomie synodu omawiane były doktryny
- Supralapsarianizmu, czyli podwójnej, aktywnej predestynacji, gdzie Bóg jednych przeznaczył do zbawienia a innych przeznaczył na potępienie
.
- Wiecznego usprawiedliwienia, przez co należy rozumieć, że śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa jest usprawiedliwieniem dla Chrystusa i wszystkich wybranych, stąd Bóg usprawiedliwił wybranych na krzyżu, poza ich wiarą, które jest realizowane w wybranych dzięki wierze.
.
- Natychmiastowej regeneracji, gdzie narodzenie z góry jest suwerennym aktem Bożym, niezależnym od zabiegów i czynów człowieka, np. niezależnie od chrztu wodnego czy uprzedniej wiary.
,
- Domniemanej regeneracji, wszystkich dzieci osób wierzących
W 1905 roku Synod w Utrechcie spisał kilka konkluzji dotyczących powyższych kwestii teologicznych. Oto one.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | mar 8, 2023 | Egzegezy, Herezja Remonstrancji, Teologia reformowana
Teza heretyków
Psalm 145:9-11
.
9. Dobry jest PAN dla wszystkich, a jego miłosierdzie nad wszystkimi jego dziełami.
10. Wszystkie [כָּל־ kal-] twoje dzieła będą cię wysławiać, PANIE, a twoi święci będą ci błogosławić.
11. Będą opowiadać o chwale twego królestwa i mówić o twojej potędze;
Według Psalmu 145:9 Boże „miłosierdzie ogarnia wszystkie jego dzieła”. Zwolennicy powszechnej łaski uważają, że „wszystkie [Boże] dzieła” odnoszą się tutaj do każdego po kolei, łącznie z potępionymi.I tak John MacArthur, w komentarzu do Nowego Testamentu dowodzi istnienia powszechnej łaski Boga właśnie na podstawie Psalmu 145:9. W wielu miejscach stwierdza:
„Ta uniwersalna miłość Boga jest przejawem błogosławieństwa, którym Bóg obdarza wszystkich ludzi. Teolodzy nazywają to „łaską powszechną”. Należy ją odróżnić od wiecznej miłości, którą Bóg obdarza wybranych (Jr 31:3), jednak jest ona prawdziwą dobrocią (Ps 145:9) … Jest tu mowa o powszechnej łasce Bożej – sposobie, w który Bóg okazuje swoją łaskę całej ludzkości (Ps 145:9) …powszechna łaska – termin opisujący Bożą dobroć okazaną uniwersalnie całej ludzkości (Ps 145:9)… Bóg okazuje całemu swojemu stworzeniu doczesne miłosierdzie oraz współczucie, wynikające z powszechnej łaski (Ps 145:9)”
Jednak zaraz następny werset oświadcza: „Wszystkie twoje dzieła będą cię wysławiać” (werset 10a). Potępieni nie wychwalają Boga, a więc nie mogą być przedmiotem „[tkliwego] miłosierdzia” Boga (werset 9). Zgodnie z paralelizmem hebrajskim „twoi święci będą ci błogosławić” (werset 10b) określa dzieła Boże jako Jego święty lud stworzony przez Jego suwerenną łaskę w Jezusie Chrystusie (por. Hiob 10:3, 8; Psalm 138:8; Izaj. 19:25; 29:23; 45:11; 60:21; 64:8; Efez. 2:10), obywateli łaskawego Królestwa Bożego, będącego przedmiotem Psalmu 145.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | lut 28, 2023 | Egzegezy, Hamartiologia: nauka o grzechu, Teologia reformowana
Umiłowanie Prawa
Rzym. 7:22 Mam bowiem upodobanie w prawie Bożym według wewnętrznego człowieka.
Reformacja opierała się na łasce, a nie na prawie. Reformatorzy nie odrzucili jednak prawa Bożego. Na przykład Jan Kalwin napisał coś, co stało się znane jako „potrójne użycie prawa”, aby pokazać znaczenie prawa dla życia chrześcijańskiego (Instytuty 2.1.304-10).
Pierwszym celem prawa jest bycie lustrem. Z jednej strony prawo Boże odzwierciedla i odzwierciedla doskonałą sprawiedliwość Bożą. Prawo mówi nam wiele o tym, kim jest Bóg. Prawo także rzuca światło na ludzką grzeszność. Augustyn napisał:
„Prawo nakazuje, abyśmy po próbie wykonywania tego, co jest nam nakazane i odczuwaniu naszej słabości wobec prawa, nauczyli się błagać o pomoc łaski” (Instytuty 2.7.9).
Prawo podkreśla naszą słabość, abyśmy mogli szukać siły znalezionej w Chrystusie. Tutaj prawo działa jak surowy nauczyciel, który prowadzi nas do Chrystusa.
Drugim celem prawa jest powstrzymywanie zła. Prawo samo w sobie nie jest w stanie zmienić ludzkich serc. Może jednak chronić sprawiedliwych przed niesprawiedliwymi. Kalwin twierdzi, że celem tym jest
„poprzez przerażające potępienia i wynikającą z nich obawę przed karą powstrzymanie tych, którzy, jeśli nie są zmuszeni, nie mają szacunku dla prawości i sprawiedliwości” (Instytuty 2.7.10).
Prawo dopuszcza ograniczoną miarę sprawiedliwości na tej ziemi, aż do wykonania Sądu Ostatecznego.
Trzecim celem prawa jest objawienie tego, co podoba się Bogu. Jako narodzone na nowo dzieci Boże, prawo oświeca nas, co podoba się naszemu Ojcu, któremu staramy się służyć. Chrześcijanin ma upodobanie w prawie tak, jak ma w nim upodobanie sam Bóg. Jezus powiedział: „Jeśli mnie miłujecie, zachowujcie moje przykazania.” (Jan 14:15). Jest to najwyższa funkcja prawa: służyć ludowi Bożemu jako narzędzie oddawania Mu czci i chwały.
Rozdział 7 Listu do Rzymian rozważa zagadnienie prawa Bożego w kontekście jego trzeciego użycia. Już w pierwszych wersetach prawo zostało zdefiniowane jako dekalog. Czytamy iż kobieta związana jest z mężem przez prawo, a gdy złamie prawo i poślubi innego zostaje nazwana cudzołożnicą (wersety 2-3). I to właśnie w Prawie Bożym czytamy nie będziesz cudzołożył (2 Mojż. 20:14). Boże Prawo ma moc wiążącą. Ale nie tylko to. Ono obowiązuje każdego człowieka wskazując na grzeszność upadłej natury: w ciele, namiętności grzechów, które się wzniecały przez prawo, okazywały swą moc w naszych członkach i w konsekwencji dowodził mocy śmierci nad nieodrodzonym człowiekiem aby przynosić śmierci owoc.(werset 5).
Upadły człowiek skonfrontowany z Bożym Prawem może jedynie widzieć żniwo śmierci w swoich członkach. Prawo nie może zbawić grzesznika. Również grzesznik nie może sam siebie zbawić zachowując Prawo, ponieważ nie tylko nie może zadośćuczynić Bogu za już popełnione grzechy, ale też nie może przestać grzeszyć i każdego dnia dodaje tylko do swojej nędzy. Duch Święty wykorzystuje Prawo, które staje się pedagogiem do Chrystusa – prowadzi grzesznika do Mesjasza, jedynej nadziei zbawienia od grzechu.
Z pewnością mocą Prawa jest poznanie grzechu ciała i w konsekwencji przekleństwa, jakie Prawo nakłada na człowieka. Nie ma poznania grzechu jak tylko przez prawo (werset 7). Ale poznanie grzechu i przekleństwa to nie jedyna funkcja Bożego Prawa. Obok dyscyplinującej roli Prawa w zarządzaniu społecznościami istnieje jeszcze jedna. Ta, w której odrodzony, wewnętrzny, acz żyjący w grzesznym ciele człowiek ma upodobanie.
Luter i Kalwin nazywali to trzecim użyciem Prawa. A konfesje potwierdziły zasadność tej doktryny. Posłuchajmy odpowiednio Kalwina, Lutra, konfesji i na koniec jedynego źródła prawdy – Pisma Świętego.
Trzecie użycie Prawa jest doktryną Biblijną, doktryną Protestancką, doktryną Kalwińską, doktryną Reformowaną i doktryną Konfesyjną.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | lut 7, 2023 | Egzegezy, Herezja Remonstrancji, Teologia reformowana
Coup de grâce w serce supralapsarianizmu?
Ezech. 28:14-15 14. Ty jesteś namaszczonym cherubinem nakrywającym; ja cię ustanowiłem. Byłeś na świętej górze Boga, przechadzałeś się wśród kamieni ognistych. 15. Byłeś doskonały w swoich drogach od dnia, kiedy zostałeś stworzony, aż znalazła się w tobie nieprawość
Czym jest supralapsarianizm? Choć pojęcie to może czytelnikowi wydawać się tajemnicze i niezrozumiałe, ma ono bardzo istotne znaczenie dla chrześcijańskiej doktryny predestynacji. W odróżnieniu od tzw. inflarapsarianizmu, gdzie Bóg aktywnie wybrał niektórych ludzi do zbawienia, podczas gdy nad pozostałymi postanowił przejść pomimo, pozostawiając ich własnemu losowi supralapsarianizm wskazuje na aktywną wolę Boga w obu przypadkach.
Bóg nie tylko bezwarunkowo wybrał niektórych do zbawienia od ich grzechu (elekcja) ale i bezwarunkowo przeznaczył niektórych na potępienie i zatracenie z powodu ich grzechu (reprobacja). Jest to zatem pogląd symetryczny – Bóg jest aktywny w elekcji i reprobacji.
Upadły człowiek nienawidząc prawdy szuka powodu aby ją porzucić. Jeden z argumentów wysuwanych przez zwolenników powszechnej łaski lub powszechnej miłości Boga zasługuje na uwagę. Jest on nadzwyczaj przemyślany i jawi się niczym przysłowiowy śmiertelny cios zadany świętej doktrynie. Jest on taki:
„Bóg musiał kochać i zachwycać się szatanem i upadłymi potępionymi aniołami przed ich upadkiem — ponieważ przed tym upadkiem byli moralnie i etycznie prawi i doskonali prawda?
.
Jak Bóg mógłby nienawidzić czy też pogardzać stworzeniem, które w danym momencie jest moralnie-etycznie doskonałe i święte i które nie popełniło żadnego grzechu?
.
Czy Bóg nie kocha i nie zachwyca się takimi istotami? To prawda, że w momencie, w którym zgrzeszyli, Bóg musiał ich znienawidzić – ponieważ On nienawidzi i brzydzi się „grzesznikami” – ale przed tą nienawiścią i pogardą Bóg musiał ich kochać.„
Nic bardziej mylnego. Poniżej refutacja herezji
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | lut 2, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Powód, przyczyna, środek i cel zbawienia
Kol. 1:23
21. I was, którzy kiedyś byliście obcymi i wrogami umysłem w niegodziwych uczynkach, teraz pojednał;
22. W jego doczesnym ciele przez śmierć, aby was przedstawić jako świętych, nieskalanych i nienagannych przed swoim obliczem;
23. Jeśli tylko trwacie w wierze, ugruntowani i utwierdzeni, niedający się odwieść od nadziei ewangelii, którą usłyszeliście, a która jest głoszona wszelkiemu stworzeniu pod niebem, której ja, Paweł, stałem się sługą;
24. Teraz raduję się w swoich cierpieniach dla was i tego, czego z udręk Chrystusa brakuje w moim ciele, dopełniam dla jego ciała, którym jest kościół.
W Powyższym fragmencie w prosty sposób wyrażone zostały przyczyna (pojednanie dokonane przez Chrystusa) środek (wiara udzielona świętym) i cel zbawienia (ostateczna społeczność z Bogiem), gdzie nośnikiem prawdy jest Ewangelia, przekazywana najpierw ustnie przez Apostołów i ich uczniów a nastepnie spisana dla kolejnych pokoleń. Powodem dzieła Chrystusa jest ludzki grzech zaś święty tekst naucza, że ci, którzy są pojednani, gdy usłyszą prawdę Ewangelii, uwierzą i wytrwają w wierze. Stąd zbawienie jest bezwarunkowe i oparte o dzieło Chrystusa, całkowicie niezależne od człowieka.
Jednakże wbrew temu co uczy Pismo, potoczne, i błędne zarazem rozumienie powyższego tekstu Listu do Kolosan 1 jest takie, ze człowiek został przez Boga zobowiązany do wytrwania w wierze co jest uznawane za warunek zbawienia. Rozumowanie to przedstawić można następująco:
→ kto wytrwa w wierze
→ ten zostanie przedstawiony przed Bogiem jako święty, czysty i nienaganny
→ i tym samym zostanie ostatecznie zbawiony.
I tak zamiast obietnicy w tekście odnajdywany jest nakaz. Konsekwencją nakazu jest obarczenie człowieka częścią pracy w zbawieniu. Bóg wykonał swoją część poprzez Syna, którego posłał na krzyż jako ofiarę pojednania za wszystkich ludzi, jednak skuteczność tej ofiary jest aktywowana przez ludzki akt woli, bez którego pozostaje ona jedynie ofiarą potencjalną, hipotetyczną, niewykorzystaną. Często tłumaczy się to ilustracją gdzie Bóg ofiarowuje człowiekowi zwycięski bilet na loterii, przy czym jego realizacja jest w mocy obdarowanego. Niewykorzystany bilet to brak wygranej. Podobnie wyrzucenie biletu w jakimś okresie życia, to utrata wygranej.
Otóż wszystko w tekście, jego najbliższym otoczeniu oraz w całym Piśmie świętym przeczy powyższym alegacjom. Rozważmy to zagadnienie.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 30, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Przypomnienie
Gal. 5:4 Pozbawiliście się Chrystusa wszyscy, którzy usprawiedliwiacie się przez prawo; wypadliście z łaski.
Upamiętanie czyli greckie μετάνοια metanoia oznacza zmianę myślenia. Zwrot odbywa się w dwóch obszarach: 1) porzucenia własnej sprawiedliwości i uznanie ogromu osobistej grzeszności w oczach Bożych oraz 2) uznanie w pełni zadośćczyniącej ofiary Chrystusa jako jedynego sposobu odkupienia osobistej winy. Rezultatem (ale nie częścią składową) upamiętania są odpowiednio
a) skrucha (μεταμέλομαι metamelomai, por. Mat. 21:29) czyli odczuwany w sercu żal i wyrzuty sumienia za grzechy, szczera pokora, złamanie i zdrowa bojaźń przed Bogiem i Jego Słowem. Być skruszonym to doświadczyć niepokoju i wyrzutów sumienia oraz żałować za grzechy.
b) nawrócenie (ἐπιστρέφω epostrefo, por. Mat. 13:15) polega na zmianie woli czego konsekwencją jest odwrócenie się od dawnego postępowania. Być nawróconym to podążać za Bożą moralnością wynikającą z Prawa.
Niestety postnicejski kościół odrzucił biblijną propozycję i oparł się na rzekomych wypowiedziach ojców kościoła czyli stosując tzw. florilegia dogmatyczne [1]. Według nowej epistemologii [2] do Bożej mądrości dodano mądrość ludzką.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 24, 2023 | Hamartiologia: nauka o grzechu, Sabatarianie i legaliści, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Jaka jest rola prawa
Po pierwsze, musimy wraz z Apostołem w Liście do Rzymian 7 potwierdzić, że prawo nie jest grzechem (werset 7), ale jest święte, sprawiedliwe i dobre (werset 12). Nie jest tak również w przypadku prawa, które, choć samo w sobie dobre, stało się dla mnie „śmiercią” (werset 13).
Rzym. 7:7, 12-13 7. Cóż więc powiemy? Że prawo jest grzechem? Nie daj Boże! Przeciwnie, nie poznałem grzechu jak tylko przez prawo, bo i o pożądliwości nie wiedziałbym, gdyby prawo nie mówiło: Nie będziesz pożądał. … 12. A tak prawo jest święte i przykazanie jest święte, sprawiedliwe i dobre. 13. Czy więc to, co dobre, stało się dla mnie śmiercią? Nie daj Boże! Przeciwnie, grzech, aby okazał się grzechem, sprowadził na mnie śmierć przez to, co dobre, żeby grzech stał się niezmiernie grzesznym przez przykazanie.
- Prawo jest dobre!
- Prawo jest tylko dobre!
- W prawie nie ma nic złego!
Jak mogłoby być inaczej z prawem, skoro prawo jest doskonałą wolą Bożą, wyrażającą dobroć, sprawiedliwość i świętość samego dobrego Boga?
(więcej…)
utworzone przez SebTer | sty 23, 2023 | Egzegezy, Historia chrześcijaństwa, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Kalwinizm
Rzym. 8:28-30
28. A wiemy, że wszystko współdziała dla dobra tych, którzy miłują Boga, to jest tych, którzy są powołani według postanowienia Boga.
29. Tych bowiem, których on przedtem znał, tych też przeznaczył, aby stali się podobni do obrazu jego Syna, żeby on był pierworodny między wieloma braćmi.
30. Tych zaś, których przeznaczył, tych też powołał, a których powołał, tych też usprawiedliwił, a których usprawiedliwił, tych też uwielbił.
Termin „kalwinizm” nie jest nazwą, którą my, kalwiniści, wolimy nazywać naszą wiarę; nie wybieramy też aby nazywać siebie „kalwinistami”. Kalwin to nazwisko człowieka, wielkiego sługi Bożego, Jana Kalwina. Był jednym z Reformatorów, przez których Duch Święty zreformował Kościół w XVI wieku. Nazywanie siebie „kalwinistami” i naszej wiary „kalwinizmem” pozostawia wrażenie, że podążamy za człowiekiem i że te wierzenia są wynalazkiem człowieka.
W rzeczywistości terminy te pierwotnie były szyderczymi określeniami używanymi przez naszych wrogów, podobnie jak nazwy „chrześcijanin” i „protestant”. Dlatego od samego początku kalwiniści nazywali siebie „Reformowanymi” lub „Prezbiterianami”. W ten sposób celowo odróżniali się od innej wielkiej gałęzi Reformacji protestanckiej, Kościoła Luterańskiego, który nazwał się imieniem człowieka (wbrew woli samego Lutra).
Niemniej jednak „kalwinizm” i „kalwiński” są dzisiaj użytecznymi terminami. Są one powszechnie znane, chociaż po części dzięki atakom na kalwinizm i wyśmiewaniu go przez jego wrogów. Ponadto nazwa „kalwiński” jest akceptowana przez osoby i kościoły, które nie są Reformowane ani Prezbiteriańskie, ale wyznają te zasady kalwinizmu, które nazywają „doktrynami łaski”. „Kalwinizm” zaczął opowiadać się za pewnymi doktrynami, pewnym systemem prawdy. Nie mamy nic przeciwko nazywaniu tych doktryn „kalwinizmem”, o ile dwie rzeczy są jasno zrozumiane.
- Po pierwsze, należy zrozumieć, że ich źródłem nie jest człowiek, Jan Kalwin, ale Pismo Święte.
.
- Po drugie, należy zrozumieć, że my, którzy przyjmujemy te prawdy, nie jesteśmy uczniami człowieka, Kalwina, ale zależy nam wyłącznie na naśladowaniu wiecznego Syna Bożego , Jezusa Chrystusa, właśnie poprzez wyznawanie tych doktryn.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 19, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Elekcja a usprawiedliwienie
Rzym. 8:33 Któż będzie oskarżał wybranych Bożych? Bóg jest tym, który usprawiedliwia.
Boże usprawiedliwienie winnego i bezbożnego, ale wybranego grzesznika jest przypisaniem sprawiedliwości Chrystusowej temu grzesznikowi, we własnej świadomości grzesznika, wyłącznie za pomocą wiary. Usprawiedliwienie jest zbawczym aktem Boga poprzez Ewangelię sprawiedliwości Chrystusa w czasie. Ten łaskawy akt Boga
- jest ściśle związany z elekcją
- implikuje elekcję
- jest to korzyść płynąca z elekcji
- uwydatnia elekcję.
Taka jest relacja usprawiedliwienia i elekcji, że usprawiedliwienie może być utrzymane tylko przez Kościół, który głosi elekcję. Co do tego nie może być kontrowersji między kościołami Reformowanymi ani chrześcijanami.
Ale pytanie, czy związek między usprawiedliwieniem a elekcją obejmuje usprawiedliwienie wieczne, czy też usprawiedliwienie od wieczności, jest kontrowersyjne wśród teologów Reformowanych i kościołów.
Musimy mieć jasność w tej sprawie.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 18, 2023 | Egzegezy, Hamartiologia: nauka o grzechu, Sabatarianie i legaliści, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Wstęp
Psalm 119:97 O, jakże miłuję twoje prawo! Przez cały dzień o nim rozmyślam.
Rzym. 7:25 Dziękuję Bogu przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana. Tak więc ja sam umysłem służę prawu Bożemu, lecz ciałem prawu grzechu
Temat „Rola Prawa w uświęceniu”, pogrąża nas w kontrowersjach doktrynalnych; narażamy się na jedną z głównych kwestii dotyczących Ewangelii łaski w całym Nowym Testamencie; i skonfrontowani zostajemy z prawdą, która jest fundamentalna dla życia i doświadczenia chrześcijańskiego.
Tradycyjnie kościoły Reformowane uznawały trzy różne zastosowania prawa Dziesięciu Przykazań.
- Pierwszym jest utrzymanie porządku zewnętrznego w społeczeństwie obywatelskim.
.
- Drugim jest poinformowanie wierzącego o jego grzeszności.
.
- Trzeci ma służyć jako reguła lub przewodnik dla wdzięcznego, świętego życia chrześcijanina.
Rola prawa w świętym życiu wybranych, odkupionych, wierzących dzieci Bożych jest kontrowersyjna. Niektóre kościoły, zwłaszcza Kościół rzymskokatolicki, nauczają, że rolą prawa jest usprawiedliwienie, uświęcenie i zbawienie zachowujących prawo.
Inne kościoły i teologowie zaprzeczają, jakoby prawo odgrywało jakąkolwiek rolę w świętym życiu chrześcijanina. To są heretyccy antynomiści.
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 17, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Wprowadzenie
2 Tym. 2:24-26
.
24. A sługa Pana nie powinien wdawać się w kłótnie, lecz ma być uprzejmy względem wszystkich, zdolny do nauczania, cierpliwie znoszący złych;
25. Łagodnie nauczający tych, którzy się sprzeciwiają; może kiedyś Bóg da im upamiętanie, aby uznali prawdę;
26. I żeby oprzytomnieli, wyrwali się z sideł diabła, przez którego zostali schwytani do pełnienia jego woli.
Kiedy 29 maja 1453 roku Konstantynopol został zdobyty przez wojska Mehmeda II, chrześcijaństwo wschodnie znalazło się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Uczeni w Piśmie i teologowie często salwowali się ucieczką na Zachód, zabierając ze sobą swój dorobek, w tym greckie manuskrypty Biblii. Ponieważ kościół na zachodzie opierał się głównie na Wulgacie, łacińskim tłumaczeniu Hieronima z przełomu IV i V wieku, manuskrypty sprowadzone przez uciekinierów dały podstawę do krytycznego spojrzenia na ówczesną edycję tekstu. Korzystajć z tych nowych źródeł, Erazm z Roterdamu stworzył dwujęzyczną wersję Nowego Testamnentu, Novum Instrumentum omne, łacińską i grecką, podstawę do tłumaczenia Biblii przez Lutra na język niemiecki.
Łacina Erazma zawierała kilka kontrowersyjnych tłumaczeń słów – odmiennych lub uzupełniających Wulgatę – (z filologicznymi lub historycznymi uzasadnieniami w adnotacjach), które stały się znaczące w okresie Reformacji. Grecka metanoia był znaczącym problemem: każde wydanie Nowego Testamentu przez Erazma przyjmowało inne tłumaczenie z łaciny Wulgaty: poenitentiam agite (czyńcie pokutę), poeniteat vos (obyś pokutował), poenitemini (żal za grzechy) i poenitentiam agite vitae prioris (pokuta za dawne życie). Jednak wydanie z 1519 r. – używane przez niemieckie tłumaczenie Marcina Lutra, w szczególności przyjęło sugestię sekretarza papieskiego Lorenza Valli: resipiscere (upamiętać się, ponownie stać się mądrym, wyzdrowieć z szaleństwa lub starości lub odzyskać przytomność) z historycznym uzasadnieniem od Laktancjusza i o konotacji intelektualnej, a nie afektywnej.
Prawidłowe tłumaczenie słowa metanoia przez papistów dało solidne podwaliny pod Reformowaną doktrynę sola fide (tylko wiara). Współcześnie możemy obserwować zjawisko odwrotne. Nawet wśród, zdawałoby się, wyznawców doktryn łaski, Prezbiterian, Reformowanych a także środowisk związanych z Johnem MacArthurem, metanoii nadaje się rzymskokatolickie, afektywne znaczenie: czynić pokutę. To prowadzi do zamieszania a w ostateczności niebezpiecznie zbliża Protestantyzm do doktryny rzymskiej – zbawienia z wiary oraz z uczynków.
Co składa się na upamiętanie? Jak zdefiniować upamiętanie? W Drugim Liście do Tymoteusza, a precyzując dokładniej w greckim tekście, z łatwością zaobserwujemy nauczanie upamiętaniu – niezależnym od człowieka darze Bożej, suwerennej łaski.
Czytamy iż w najbliższym otoczeniu wypowiedzi o upamiętaniu znajdują się trzy konsekwencje: 1) uznanie prawdy, 2) oprzytomnienie z pijackiego znieczulenia (ἀνανήψωσιν ananepsasin) oraz 3) wyrwanie się z sideł diabła czyli z grzechu, gdzie dwa ostatnie elementy towarzyszą poznaniu prawdy, które jest bezpośrednim skutkiem upamiętania.
Niektórzy jednak twierdzą stanowczo, że μετάνοια metanoia, czyli upamiętanie, odnosi się do trójczłonowego procesu przemiany człowieka jako jednej całości. Upamiętanie definiują jako
- zmianę myślenia
- skruchę (żal za grzechy)
- zmianę postępowania
Czy mają rację? Czy rzeczywiście upamiętanie to zmiana myślenia, skrucha oraz zmiana postępowania? Czy też prawdziwym jest raczej inny model, gdzie zmianie myślenia (upamiętaniu) towarzyszą żal za grzechy (skrucha) i zmiana postępowania (nawrócenie)? Sprawa jest niebagatelna, ponieważ konsekwencją błędnego paradygmatu może być legalizm, czyli doktryna zbawienia z uczynków.
Rozważmy to zagadnienie
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 16, 2023 | Chrześcijańska moralność, Egzegezy, Teologia reformowana
Tekst źródłowy
Mat. 5 44-45
44. Lecz ja wam mówię: Miłujcie waszych nieprzyjaciół, błogosławcie tym, którzy was przeklinają, dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą i módlcie się za tych, którzy wam wyrządzają zło i prześladują was;
45. Abyście byli synami waszego Ojca, który jest w niebie. On bowiem sprawia, że jego słońce wschodzi nad złymi i nad dobrymi i deszcz zsyła na sprawiedliwych i niesprawiedliwych.
W chrześcijaństwie powszechnym poglądem na tekst Ew. Mateusza jest taki, że to, co Jezus nakazuje to że musimy mieć miłość, która nie wyklucza *kogokolwiek* i która obejmuje *wszystkich ludzi bez wyjątku*.Jest to także pogląd rozpowszechniony wśród (o zgrozo) osób mieniących się kalwinistami lub twierdzących, że wyznają teologię Reformowaną!
Naprawdę? To byłoby sprzeczne z różnymi tekstami, które wyraźnie mówią, że nie mamy kochać niektórych ludzi. Bóg nigdzie nie nakazał miłować Antychrysta. Bóg nakazał Jehoszafatowi oddzielić się od odstępczego Achaba
2 Kronik 19:2 I wyszedł mu naprzeciw widzący Jehu, syn Chananiego, i powiedział do króla Jehoszafata: Czy powinieneś był pomagać bezbożnym i miłować tych, którzy nienawidzą PANA? Przez to właśnie wisi nad tobą gniew PANA.
Chrystus używając dosadnego słownictwa (przez świnie i psy nasz Zbawiciel bez wątpienia rozumie niegodziwych ludzi tarzającymi się w błocie pożądliwości i zepsucia) nakazał oddzielenie się chrześcijan od jawnogrzeszników.
Mat. 7:6 Nie dawajcie psom tego, co święte, i nie rzucajcie swoich pereł przed świnie, by ich nie podeptały swymi nogami i odwróciwszy się, nie rozszarpały was.
Psalmista, który jest wzorem prawdziwego chrześcijanina, mówi aby nienawidzieć tych, którzy bluźnią Bogu. Czy to brzmi, jakby Psalmista kochał tych ludzi?
Psalm 139:21-22 21. Czy nie nienawidzę tych, PANIE, którzy nienawidzą ciebie? I nie brzydzę się tymi, którzy przeciwko tobie powstają? 22. Nienawidzę ich pełnią nienawiści i mam ich za wrogów.
Co więcej, Bóg nakazuje gardzić tymi, którzy bluźnią Bogu. Gardzić, a nie miłować ich i uznaje to za cnotę wierzącego:
Psalm 15:1, 4 1. PANIE, kto będzie przebywał w twoim przybytku? Kto zamieszka na twojej świętej górze? 4. Ten, przed którego oczami bezbożny jest wzgardzony, a który szanuje tych, co się boją PANA; kto, choć przysięga na własną niekorzyść, nie wycofuje się;
Stąd ci, którzy wierzą w Pana koniecznie muszą nienawidzić propagatorów fałszywych religii, które nazwane są próżnymi marnościami
Psalm 31:6 Nienawidzę tych, którzy zważają na próżne marności, bo ja w PANU pokładam nadzieję.
Więc wyraźnie nie mamy kochać *wszystkich*. Jak zatem w świetle zbiorczego nauczania Pisma Świętego rozumieć nakaz Pański?
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | sty 12, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Przyczynek rozważania
Jakuba 2:19 Ty wierzysz, że jest jeden Bóg, i dobrze czynisz. Demony także wierzą i drżą.
Chociaż Większy Katechizm nie odnosi się bezpośrednio do psychologicznej analizy wiary lub przekonań, problem ten zasłużył na uwagę nie tylko teologów chrześcijańskich, ale także filozofów świeckich. Sekularyści, nawet jeśli nie odnoszą takich sukcesów jak teologowie, mają jedną przewagę; mianowicie ich zadanie jest prostsze, ponieważ nie biorą pod uwagę komplikacji religijnych. Wiele dyskusji teologicznych popada w zamęt, ponieważ elementy niezbędne do zbawiennej wiary są przypisane do jakiejkolwiek wiary.
Tutaj trzeba najpierw spróbować przeanalizować wiarę jako taką a następnie scharakteryzować tę wiarę, która usprawiedliwia. Zwykła ewangeliczna analiza wiary dzieli ją na trzy części:
- notitia – zrozumienie
- assensus – zgoda
- fiducia- zaufanie
Być może nawet teologowie stosujący tę analizę mogliby pominąć fiducia, gdyby ograniczyli się do wiary jako takiej; bo w potoczny sposób osoba, która wierzy, że Kolumb odkrył Amerykę w 1492 lub 1374 roku, nie jest brana za przykład zaufania. Czy jednak w rzeczywistości nie jest ona przykładem pewności siebie?
(więcej…)
utworzone przez Reformowani | gru 21, 2022 | Egzegezy, Herezja Remonstrancji, Prima Scriptura, Teologia reformowana
Przypomnienie
Mat. 22:3-10
.
2. Królestwo niebieskie podobne jest do króla, który wyprawił wesele swemu synowi.
3. I posłał swe sługi, aby wezwali zaproszonych na wesele, ale oni nie chcieli przyjść.
4. Ponownie posłał inne sługi, mówiąc: Powiedzcie zaproszonym: Oto przygotowałem moją ucztę, zabito moje woły i tuczne zwierzęta i wszystko jest gotowe. Chodźcie na wesele.
5. Lecz oni zlekceważyli to i odeszli, jeden na swoje pole, a inny do swego kupiectwa;
6. A inni schwytali jego sługi, znieważyli ich i zabili.
7. Gdy król to usłyszał, rozgniewał się, a posławszy swoje wojska, wytracił tych morderców i spalił ich miasto.
8. Potem powiedział swoim sługom: Wesele wprawdzie jest gotowe, lecz zaproszeni nie byli godni.
9. Idźcie więc na rozstaje dróg i zaproście na wesele wszystkich, których spotkacie.
10. Wtedy słudzy ci wyszli na drogi i zgromadzili wszystkich, których spotkali, złych i dobrych. I sala weselna napełniła się gośćmi.
W ostatnim artykule zaczęliśmy analizować definicję hiperkalwinizmu Phillipa R. Johnsona [prawa ręka i ghost writer Johna MacArthura] w jego wpływowym artykule on-line „A Primer on Hyper-Calvinism”. Rozróżniliśmy poważne powołanie (łac. słowo serio w kan. III/IV:8) i ewangeliczną „ofertę”. Zauważyliśmy, że to Arminianinie — a nie Kalwiniści— definiują słowo serio jako
„szczery i całkowicie pozbawiony hipokryzji zamiar i wolę zbawienia wszystkich, którzy słyszą ewangelię.” [1]
Następną linią ataku Johnsona jest zasugerowanie, że „wszystkie pięć odmian hiperkalwinizmu podważa ewangelizację lub przekręca przesłanie ewangelii” [2]. Johnson zdaje sobie sprawę, że wielu z tych, których nazywa hiper-kalwinistami, ewangelizuje, więc oskarża ich o głoszenie okrojonej ewangelii:
„Wielu współczesnych hiperkalwinistów ratuje się myśląc, że ich pogląd nie może być tak naprawdę hiperkalwinizmem, ponieważ w końcu wierzą w głoszenie ewangelii wszystkim. Jednakże „ewangelia”, którą głoszą, jest okrojoną soteriologią z nadmiernym naciskiem na Boży dekret dotyczący potępionych. Jeden z hiper-kalwinistów, reagując na moje komentarze na ten temat na liście e-mailowej, oświadczył: „Przesłanie ewangelii jest takie, że Bóg zbawia tych, którzy są Jego, i potępia tych, którzy nie są. ” W ten sposób dobrą nowinę o śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa zastępuje przesłanie o wybraniu i odrzuceniu — zwykle z nadmiernym naciskiem na potępienie”.
(więcej…)
utworzone przez SebTer | gru 13, 2022 | Teologia reformowana
Wstęp
Dziwne, że niektórzy uważają, że związek między wiarą Reformowaną a ewangelizacją jest niełatwy i niewygodny. Co jeszcze dziwniejsze, niektórzy zarzucają, że wiara Reformowana i ewangelizacja są nie do pogodzenia.
Wielu spoza kościołów Reformowanych twierdzi, że wiara Reformowana uniemożliwia ewangelizację (lub „zdobywanie dusz”, jak lubią to nazywać). Wielu, którzy twierdzą, że są Reformowani, powtarza to oskarżenie. Co gorsza, radykalnie rewidują wiarę Reformowaną w interesie (jak mówią) ewangelizacji. Przeczytajcie co określa podstawy przesłania i metody misji:
- powszechna miłość
.
- powszechne zadośćuczynienie
.
- zbawienie zależne od wolnego suwerennego wyboru grzesznika
Posłuchajmy tych ewangelistów:
„Bóg cię kocha i ma wspaniały plan dla twojego życia”; Chrystus umarł za ciebie”; „Możesz mieć to cudowne zbawienie i narodzić się na nowo, jeśli tylko przyjmiesz Jezusa”.
Następnie istnieje niebezpieczeństwo, że ci, którzy miłują wiarę Reformowaną jako prawdę Bożą, nabiorą podejrzeń wobec ewangelizacji; jawnie lub potajemnie potwierdzą ważność zarzutu, że wiara Reformowana i ewangelizacja są nie do pogodzenia; i odmówią zaangażowania się w dzieło ewangelizacji.
Obowiązkiem tych, którym Bóg dał dziedzictwo i odpowiedzialność wiary Reformowanej, jest pokazanie doskonałej harmonii tej wiary i ewangelizacji. Aby to zrobić, sami musimy wyraźnie zobaczyć, że są one kompatybilne.
(więcej…)
utworzone przez SebTer | gru 5, 2022 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana
Życie wieczne
Czy znasz prawdziwego Boga? Nie boga ludzkiej wyobraźni, ale Boga opisanego w Biblii? Czy znasz Go tak intymnie, że kochasz Go i Mu służysz?
To bardzo ważne pytanie. Biblia uczy nas, że życie wieczne to poznanie Boga i Jego Syna Jezusa Chrystusa. Jezus mówi:
Jan. 17:3 A to jest życie wieczne, aby poznali ciebie, jedynego prawdziwego Boga i tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa.
Jeśli chcesz mieć życie wieczne i żyć wiecznie z Bogiem w niebie, musisz znać Boga i Jego Syna, Jezusa Chrystusa. Jeśli chcesz poznać prawdziwego Boga, uważnie przeanalizuj następujące kwestie.
(więcej…)
utworzone przez SebTer | lis 28, 2022 | Egzegezy, Eklezjologia: nauka o kościele, Historia chrześcijaństwa, Teologia reformowana, Teologia systematyczna
Wyznanie czy chaos?
Efez. 4:4-6
.
4. Jedno jest ciało i jeden Duch, jak też zostaliście powołani w jednej nadziei waszego powołania.
5. Jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest;
6. Jeden Bóg i Ojciec wszystkich, który jest ponad wszystkimi, przez wszystkich i w was wszystkich.
Istnieje esej znanego brytyjskiego autora tego stulecia, zatytułowany „Creed or Chaos”.[1] Chociaż nie zgadzam się z większością treści eseju, tytuł bardzo dobrze opisuje pilną potrzebę posiadania i używania historycznych Wyznań Wiary Kościoła. Jesteśmy przekonani, że jedyną alternatywą dla wyznań jest chaos kościelny.
Historia to udowodniła, zwłaszcza w obecnym stuleciu. Odmawiając posiadania Wyznań lub odchodząc od Wyznań, kościół naraził się na chaos, który przynosi powodzie i wiatry zmian doktrynalnych, duchową ignorancję i światowość.
Niektórzy zaczęli zdawać sobie z tego sprawę i powrócili do Wyznań Wiary, za co jesteśmy głęboko wdzięczni. Inni jednak nadal zaniedbują i pogardzają Wyznaniami Wiary, i to właśnie do nich ten artykuł jest adresowany w nadziei, że ponownie rozważą i zobaczą zarówno podstawy biblijne, jak i potrzebę wyznań wiary w kościele.
Przede wszystkim ustalimy podstawę biblijną. Następnie chcielibyśmy odnieść się do niektórych zarzutów podnoszonych przeciwko Wyznaniom Wiary. Wreszcie, po ustaleniu i obronie konieczności Wyznań Wiary, pragniemy zwrócić uwagę na niektóre szczególne zastosowania wyznań wiary w kościele, ponieważ dopóki
Wyznania Wiary nie są znane i używane, posiadanie ich nie ma żadnej wartości.
(więcej…)
